Scharfes S, czy jak kto woli Eszett, taka fikuśna literka występująca głównie w języku niemieckim doczekała się swoich pięci minut. Po dwudziestu jeden latach debat językowa komisja w końcu postanowiła, że ß doczeka się dużej wersji – ẞ.

Ciekawostki o Eszett

1. Tak na prawdę nie ma słowa na ß , chyba, że mówimy o „ß”-Schreibung, które oznacza „zasadę pisania ß”, ale nie jest tak na prawdę właściwym słowem. Więc po co wielkie ß? Przede wszystkim z myślą o wersalikach, czyli słowach pisanych tylko dużymi literami, na przykład:

androl [CC BY-SA 2.5], via Wikimedia Commons

2. Duże ß może nazywać się też (mam nadzieję, że językoznawcy nie złapią się za głowę, bo będę próbowała wyjaśnić skąd te nazwy się wzięły):

  • großes scharfes S (duże ostre s), wynika z różnicy wymowy zwykłego s i ß, mocno uogólniając: s czytamy jak polskie z, a ß jak polskie s.
  • versales ß (wersalikowe ß), wersaliki, czyli czcionki dużej litery alfabetu.
  • ß-Majuskel – w typografii Majuskel to w języku niemieckim (majuskuła w polskim) fachowa nazwa na dużą literę. 
  • großes SZ, großes Eszett, tu jest więcej do wyjaśniania, ale nikt tego by nie czytał (mi też za bardzo nie chciało się wnikać, ale przebrnęłam), więc krótko: ß powstało ze zlania się dwóch liter (ligatura) długiego s (nazwa od wyglądu, a nie brzmienia) i [ʒ] (posłuchaj jak to brzmi), stąd Eszett w wymowie i ß w piśmie.
By Szczecinolog (Own work) [GFDL or CC BY-SA 4.0-3.0-2.5-2.0-1.0], via Wikimedia Commons

3.  ß nie używa się w Lichtenstainie i Szwajcarii. Tam zastępuje się je ss.

4. Dziś ß jest zarezerwowana dla języka niemieckiego, ale jeszcze trzy wieki temu pojawiała się w innych językach np. włoskim czy francuskim, a nawet polskim.

Ale o co tyle szumu?

Czytając na temat Eszett doszłam do wniosku, że to problem nie tylko czysto naukowy. Brak formalizacji tej litery, wcześniej małej, a teraz dużej powoduje praktyczne kłopoty. Przez złą ręczną pisownię raptem pan Groß stawał się Grohzem, a to przecież zupełnie inna osoba. Pojawiał się też problem jak to pogodzić, gdy druk składano z pojedynczych liter. Wtedy zbliżano do siebie f i s, lub ß przypominało zrośnięte fs, ewentualnie f[ʒ].

By Mysid [Public domain], via Wikimedia Commons

Wreszcie współczesne wersaliki. Zasady ich zapisu zmieniły się na przestrzeni ostatnich stu lat. W 1901 zasady pisowni zastąpiły ẞ literami SZ i tak Prusy Preußen stały się PREUSZEN. Z czasem coraz rzadziej pisano to w ten sposób na rzecz SS. Przed reformą pisowni w 1996 roku zapis SZ możliwy był tylko wtedy, gdy SS wprowadzał niezrozumienie np. Masse w wersji wersalikowej to MASSE, ale Maße to MASZE. Od dziś to po prostu MAẞE. Szczególnie niebezpieczne jest zamienianie tej litery w nazwach własnych. Nazwisko WEISS mogło by być równe Weiß albo Weiss, a LISZT to Lißt albo Liszt. Zmiana takiego szczegółu oznacza niestety zupełnie inne nazwisko. Prawnie niezwykle niekorzystna sytuacja.

Czy teraz jest jasne dlaczego tyle szumu o ẞ?